Rzeżączka - informacje ogólne
Rzeżączka jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób przenoszonych drogą płciową (ang. Sexually Transmitted Disease - STD lub Sexually Transmitted Infection - STI), której czynnikiem etiologicznym jest Gram-ujemna bakteria dwoinki rzeżączki (łac. Neisseria gonorrhoeae), zwana gonokokiem. Zakażenie dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn, chociaż statystycznie częściej występuje u mężczyzn, co prawdopodobnie związane jest chociaż statystycznie częściej występuje u mężczyzn, co prawdopodobnie związane jest z częstszym objawowy zakażeniem występującym wśród mężczyzn, a więc i szybszym rozpoznaniem przez lekarza oraz utrzymującym się w ostatnich latach wzrostem zakażeń rzeżączką w grupie mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z osobami tej samej płci – MSM (1). Wśród kobiet zakażenie najczęściej może mieć przebieg bezobjawowy lub skąpoobjawowy, co utrudnia rozpoznanie zakażenia. Nieleczone zakażenie bakterią dwoinki rzeżączki może prowadzić do poważnych powikłań w postaci bakteriemii (zakażenia krwi) - posocznicy przebiegającej z gorączką, bólem i obrzękiem stawów oraz charakterystycznymi nielicznymi wykwitami na skórze. Może również prowadzić do zapalenia mięśnia sercowego lub opon mózgowo-rdzeniowych, a także niepłodności.
Uwaga: Rzeżączkę należy różnicować z nierzeżączkowymi zapaleniami cewki moczowej (NGU), wywołanym najczęściej przez chlamydie (Chlamydia trachomatis), oraz z Ureaplasma urealyticum.
Objawy
Objawy najczęściej związane są z drogą transmisji zakażenia i miejscem wniknięcia bakterii do organizmu. Najczęściej objawy zakażenia związane są z miejscowym zakażeniem tzn. występują w miejscu wniknięcia bakterii do organizmu poprzez tzw. wrota zakażenia, w tym przypadku jest to błona śluzowa: cewki moczowej, szyjki macicy, odbytnicy, gardła i spojówek. Do przeniesienia zakażenia dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu wydzieliny jednej błony śluzowej z drugą błoną śluzową.
Objawy zakażenia u mężczyzn: U mężczyzn najczęściej pojawia się gęsty ropny wyciek z cewki moczowej, a także pieczenie i ból przy oddawaniu moczu. Nieleczone zakażenie może prowadzić do zapalenia najądrzy lub zapalenia gruczołu krokowego oraz niepłodności.
Objawy zakażenia u kobiet: U kobiet zakażenie lokalizuje się zwłaszcza na błonie śluzowej cewki moczowej, szyjki macicy lub gruczołów Bartholina. Do najczęściej występujących objawów można zaliczyć: śluzowo-ropną wydzielinę z dróg rodnych, pieczenie i bolesność przy oddawaniu moczu, bóle podbrzusza, upławy, zaburzenia cyklu miesiączkowego (krwawienie między miesiączkami) lub zbyt obfita lub przedłużająca się miesiączka. Nieleczone zakażenie rzeżączką u kobiet prowadzi do stanów zapalnych błony śluzowej macicy, jajowodów, oraz jajników. Natomiast konsekwencją przewlekłego zapalenia przydatków może być ciąża ektopowa (pozamaciczna) lub niepłodność.
Rzeżączkowe zapalenie odbytnicy może występować zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet i najczęściej jest wynikiem stosunków analnych. W większej liczbie przypadków zakażenie to przebiega bezobjawowo, czasem pojawia się wydzielina z odbytu i bolesność tej okolicy. U kobiet może być wynikiem wtórnego zakażenia okolic odbytu wydzieliną z dróg moczowo-płciowych. Rzeżączkowe zapalenie gardła występuje zarówno u mężczyzn, jak i kobiet, najczęściej w wyniku kontaktów orogenitalnych (kontakt narządów jamy ustnej z narządami płciowymi) i najczęściej jest bezobjawowe. Niekiedy pojawia się chrypka i zaczerwienienie gardła.
Okres wylęgania
U mężczyzn okres od zakażenia do wystąpienia pierwszych objawów jest dość krótki i wynosi od 3-6 dni, czasami może trwać dłużej. Najczęściej objawy mają ostry przebieg, dzięki czemu rozpoznanie u mężczyzn jest łatwiejsze niż u kobiet, u których zakażenia do zakażenia dochodzi dopiero po 7-14 dniach od zakażenia, i najczęściej zakażenie przebiega bezobjawowo, przez co częstość wykrywania w grupie kobiet jest niższa, a diagnoza zakażenia często jest wynikiem przypadkowego rozpoznania podczas wizyty kontrolnej u ginekologa lub wizyty z innych przyczyn medycznych u innego lekarza specjalisty. Zakaźność w przypadku nieleczonej choroby może trwać bardzo długo, w przypadku kobiet większą zaraźliwość wykazano przed i w czasie trwania miesiączki.
Transmisja
Najczęstszą drogą zakażenia jest kontakt seksualny z osobą zakażoną (kontakt genitalno-genitalny, genitalno-analny, oralno-genitalny, oralno-analny). Do przeniesienia zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu wydzieliny jednej błony śluzowej z drugą błoną śluzową. W zależności od drogi przeniesienia, zakażenie można zlokalizować na odpowiednich błonach śluzowych, tj. cewki moczowej u mężczyzn, szyjki macicy i cewki moczowej u kobiet, a także na błonach odbytnicy i błonach śluzówki gardła zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Udokumentowane są również przypadki gonokokowego zapalenia spojówek, tj. nadkażenia błony śluzówkowej spojówek przy transmisji zakażenia z okolic układu moczowo-płciowego u osób dorosłych (2).
Diagnostyka
Diagnostyka rzeżączki opiera się na identyfikacji obecności bakterii Gram-ujemnych w wydzielinie z dróg moczowo-płciowych, odbytnicy, gardła lub spojówek za pomocą metod amplifikacji kwasów nukleinowych (ang. nucleid acid amplification tests – NAAT) lub hodowli (Ryc. 2) . Bakterie mogą być również uwidocznione w mikroskopie świetlnym, w badaniu barwionego preparatu wymazu z dróg moczowo-płciowych, co ułatwia szybkie ustalenie rozpoznania u pacjentów z objawami choroby. Badanie mikroskopowe (pod powiększeniem 1000×) preparatu barwionego metodą Grama lub błękitem metylenowym charakteryzuje się dobrą czułością (powyżej 95%) i swoistością, umożliwia uwidocznienie dwoinek rzeżączki wewnątrz leukocytów wielojądrzastych i może stanowić szybką metodę diagnostyczną u mężczyzn z wyciekiem z cewki moczowej (Ryc. 3). Niestety w diagnostyce pacjentów bez objawów klinicznych, badanie mikroskopowe cechuje się niską czułością (poniżej 40-55%) i nie może służyć do wykluczenia zakażenia u tych pacjentów. Natomiast hodowla bakterii stanowi swoistą i tanią metodę diagnostyczną, która pozwala na ostateczne potwierdzenie rozpoznania zakażenia bakterią rzeżączki. Dodatkowo jest to najlepsza metoda, która umożliwia ocenę lekowrażliwości i jest niezbędna do wykrywania i monitorowania zmieniającej się antybiotykooporności Neisseria gonorrhoeae. Czułość hodowli jest bardzo wysoka w przypadku badania wymazów z dróg moczowo-płciowych, przy zachowaniu optymalnych warunków w trakcie pobierania, transportu, przechowywania próbek i izolacji bakterii. Hodowla jest zwłaszcza wskazaniem w przypadku diagnozowania przypadków trudnych diagnostycznie np. osób ze skąpą wydzieliną (zwłaszcza dotyczy to zakażeń błon śluzowych gardła i odbytu) (3).
Inną bardzo czułą metodą wykrywania materiału genetycznego DNA dwoinki rzeżączki jest badanie molekularne Real-Time PCR, wykonywane w celu potwierdzenia wyników uzyskanych innymi metodami. Przy obecności ropnej wydzieliny można również zastosować test fermentacji cukrowej (tj. dwoinka rzeżączki nie jest aktywna metabolicznie i nie fermentuje cukrów, przekształca glukozę do kwasu, bez wytwarzania gazu).
Wskazania do wykonania badań w kierunku rzeżączki: u kobiet z zapaleniem szyjki macicy z obecnością śluzowo-ropnej wydzieliny; u mężczyzn u których występuje wydzielina śluzowo-ropna w cewce moczowej; u kobiet i MSM z licznymi przygodnymi kontaktami; u wszystkich aktywnych seksualnie MSM; u kobiet z patologicznymi upławami, wiek <30 r.ż., mających nowych lub licznych partnerów w ostatnim czasie; u osób z ropnym zapaleniem spojówek, mających kontakty orogenitalne; u mężczyzn <40 r.ż. z ostrym zapaleniem jąder i najądrzy (4, 5, 6).
Leczenie
W leczeniu, głównymi lekami hamującymi namnażanie się bakterii są cefalosporyny III generacji, chinolony, penicyliny z probenecyną. Niestety w ostatnim czasie udowodniono, że bakterie dwoinki rzeżączki wykazują zwiększoną oporność na liczne antybiotyki i chemioterapeutyki, w tym na penicyliny, tetracykliny, makrolidy i fluorochinolony czy cefalosporyny o szerokim spektrum działania. Obecne zalecenia rekomendują jako strategię opóźnienia i zwalczenia rozwoju wielolekowej oporności leczenie dwoma antybiotykami zamiast zwiększenia jedynie dawki cefalosporyny o szerokim spektrum działania. Schematem zalecanym jest podanie dwóch antybiotyków jednorazowo – ceftriakson domięśniowo z azytromycyną doustnie. W schemacie alternatywnym podaje się doustnie lub domięśniowo w dawce jednorazowej: cefiksym, azytromycynę, ofloksacynę, ceftriakson (6). Ważne jest równoczesne wdrożenie leczenia u wszystkich partnerów seksualnych, z ostatnich 2 miesięcy przed wystąpieniem objawów lub potwierdzeniem zakażenia.
Zapobieganie
Istotną rolę mają działania profilaktyczne skierowane na edukację zdrowotną informującą o konieczności stosowania prezerwatyw w kontaktach seksualnych z innymi osobami niż stały partner. Natomiast z punktu widzenia przerwania łańcucha zakażeń ważne jest również szybkie zdiagnozowanie osób zakażonych, a także skuteczne leczenie osób chorych i ich partnerów seksualnych. Dodatkowe działania powinny obejmować zwiększenie liczby wykonywanych badań mikrobiologicznych (posiewów) u osób bezobjawowych zgłaszających się do poradni ginekologicznych, dermatologiczno-wenerologicznych, urologicznych z różnych powodów medycznych.
Rzeżączka - definicja przypadku
(Neisseria gonorrhoeae)
Kryteria kliniczne
Każda osoba, która spełnia co najmniej jedno z następujących ośmiu kryteriów:
- zapalenie cewki moczowej,
- ostre zapalenie jajowodu,
- zapalenie narządów miednicy mniejszej,
- zapalenie szyjki macicy,
- zapalenie najądrza,
- zapalenie odbytu,
- zapalenie gardła,
- zapalenie stawów.
lub
- każdy noworodek, u którego stwierdzono zapalenie spojówek.
Kryteria kliniczne
Co najmniej jedno z następujących czterech kryteriów:
izolacja Neisseria gonorrhoeae z materiału klinicznego,
- wykrycie kwasu nukleinowego Neisseria gonorrhoeae z materiale klinicznym,
- wykazanie obecności Neisseria gonorrhoeae w materiale klinicznym metodą hybrydyzacji z sondą,
- wykrycie wewnątrzkomórkowych dwoinek Gram-ujemnych w badaniu mikroskopowym wymazu z cewki moczowej mężczyzny.
Kryteria epidemiologiczne
Powiązanie epidemiologiczne polegające na przeniesieniu z człowieka na człowieka (kontakty seksualne lub zakażenie wertykalne).
Klasyfikacja przypadku
A. Przypadek możliwy
Każda osoba, u której lekarz rozpoznał rzeżączkę.
B. Przypadek prawdopodobny
Każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i epidemiologiczne.
C. Przypadek potwierdzony
Każda osoba spełniająca kryteria laboratoryjne.
Ryc 1. Bakteria Neisseria gonorrhoeae (lekooporna), wywołująca zakażenia rzeżączką, w obrazie mikroskopu elektronowego (obraz 3D). Źródło: U.S. Centers for Disease Control and Prevention - Medical Illustrator, CDC, 2013, James Archer
Ryc 2. Bakteria Neisseria gonorrhoeae (lekooporna), wywołująca zakażenia rzeżączką, w obrazie mikroskopu elektronowego (obraz 3D). Źródło: U.S. Centers for Disease Control and Prevention - Medical Illustrator, CDC, 2013, James Archer
Ryc. 3. Zdjęcie z badania histopatologicznego z próbki pobranej z cewki moczowej w ostrym przypadku gonokokowego zapalenia cewki moczowej, wywołanego przez bakterię Gram-ujemną, Neisseria gonorrhoeae. Źródło: CDC 1979, Joe Millar
Występowanie zachorowań
Świat i Europa:
Z danych Światowej Orgaznizacji Zdrowia (WHO) wynika, że codziennie na całym świecie dochodzi do około 1 mln nowych zakażeń przenoszosnych drogą kontakótw płciowych (STI). Szacuje się, że każdego roku dochodzi do 376 millionów nowych zakażeń chlamydiami, rzeżączką, kiłą i rzęsistkowicą (7).
Z danych Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) (8) wynika, że w roku 2017, potwierdzono zakażenie rzeżączką u 89 239 osób (dane zebrane z 27 krajów europejskich). W porównaniu z rokiem poprzednim zaobserwowano wzrost o ponad 17% nowych zakażeń. Najwięcej zakażeń zostało zarejestrowanych w Wielkiej Brytanii (ponad 55% wszystkich zakażeń), co jest związane ze zwiększoną liczbą badań przesiewowych prowadzonych w tym kraju w ostatnich latach w odniesieniu również do innych chorób przenoszonych drogą płciową. Wskaźnik zakażeń w roku 2017 wynosił 22,2/100 000 mieszkańców, natomiast w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił wzrost o ponad 22% nowych zakażeń. Największy wskaźnik zakażeń odnotowano w Wielkiej Brytanii (ponad 75/100 000 mieszkańców) Irlandii (47/100 000 mieszkańców), Danii (33/100 000 mieszkańców), Islandii (29/100 000 mieszkańców), Norwegii (27/100 000 mieszkańców) i Szwecji (25/100 000 mieszkańców). Natomiast najniższy wskaźnik zakażeń (poniżej 1/100 000 mieszkańców) zarejestrowano w Bułgarii, Chorwacji, Cyprze, Polsce i Rumunii (Ryc. 4).
Ryc. 4 Wskaźnik zapadalności na rzeżączkę na 100 000 mieszkańców w krajach UE/EOG, 2017. Źródło: European Centre for Disease Prevention and Control. Gonorrhoea. In: ECDC. Annual epidemiological report for 2017. Stockholm: ECDC; 2019
Częściej zakażenia rejestrowane są w grupie mężczyzn (Ryc. 5), stosunek zakażeń mężczyzn do kobiet wynosi ok 3,2:1 (tzn., że na 3 zakażonych mężczyzn przypada 1 zakażona kobieta).
Ryc. 5 Wskaźnik zakażeń na rzeżączkę wg płci i roku zgłoszenia zakażenia na 100 000 mieszkańców w krajach UE/EOG, 2017. Źródło: European Centre for Disease Prevention and Control. Gonorrhoea. In: ECDC. Annual epidemiological report for 2017. Stockholm: ECDC; 2019, Dane z krajów: Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Islandia, Irlandia, Włochy, Łotwy, Litwy, Luksemburga, Malty, Norwegii, Polski, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Hiszpanii, Szwecji I Wielkiej Brytanii.
Najczęściej zakażenia występują wśród osób młodych w wieku 25–34 lat (ponad 37% wszystkich zgłoszonych zakażeń) i w grupie nastolatków 15–24 lat (36% przypadków).
Najbardziej prawdopodobną droga transmisji zakażenia w większości zgłoszonych przypadków były zakażenia w grupie mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z osobami tej samej płci (47% MSM ze wszystkich zgłoszonych 60% przypadków ze znaną drogą zakażenia, zaraportowanych z 17 krajów europejskich – zgłaszających 77% wszystkich przypadków). Podobny odsetek osób zakażonych – 45% dotyczył osób utrzymujących kontakty heteroseksualne (Ryc. 6).
Ryc. 6 Zakażenia rzeżączką wg. płci i drogi transmisji zakażenia w krajach UE/EOG, 2017. Źródło: European Centre for Disease Prevention and Control. Gonorrhoea. In: ECDC. Annual epidemiological report for 2017. Stockholm: ECDC; 2019. Dane z krajów: Czechy, Dania, Finlandia, Węgry, Islandia, Irlandia, Łotwy, Litwy, Malty, Holandii, Norwegii, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwecji I Wielkiej Brytanii.
Polska:
Na początku lat 80. zapadalność na rzeżączkę była bardzo wysoka w porównaniu z innymi krajami europejskimi. Natomiast w latach późniejszych nastąpiło znaczne zmniejszenie liczby zachorowań (np. 1984 r. - 44,39/100 000 mieszkańców, 1990 r. - 21,56/100 000 mieszkańców, 1995 r. - 4,04/100 000 mieszkańców, 2010 r.- 0,79/100 000 mieszkańców, 2016 r. - 1,14/100 000 mieszkańców) . Niestety prawdopodobnie dane statystyczne nie odzwierciedlają sytuacji epidemiologicznej nowych zakażeń rzeżączką w Polsce, a są konsekwencją zarówno dużej liczby przypadków niezdiagnozowanych, które nie zgłaszają się do lekarza z powodu braku objawów lub nie zostały w pełni zdiagnozowane, jak i są konsekwencją niedopełnienia ustawowego obowiązku zgłaszania nowych zachorowań przez podmioty medyczne.
W Polsce, podobnie jak w krajach europejskich, zakażenie częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet, to jednak stosunek zakażonych mężczyzn w porównaniu do kobiet jest najwyższy w Europie - na każdą zakażoną kobietę, przypada aż 14 zakażonych mężczyzn (8).
Nadzór epidemiologiczny
Nadzór nad chorobami przenoszonymi drogą płciową w Polsce:
Zachorowania na rzeżączkę zostały objęte nadzorem w Polsce jako odrębna jednostka chorobowa od 1946 roku na podstawie:
• Dekretu z dnia 16 kwietnia 1946r. o zwalczaniu chorób wenerycznych (Dz.U. 1946 nr 18 poz. 119 z późn. zm.) (Ryc. 7) , który nakładał na lekarza obowiązek prowadzenia rejestru zgłaszających się osób chorych wenerycznie oraz obowiązek przesyłania do powiatowej władzy administracji ogólnej (lekarzowi powiatowemu, miejskiemu) doniesień o stwierdzonych przypadkach chorób wenerycznych, ich źródłach i drogach szerzenia. Dekret z 1946 r. z późniejszymi nowelizacjami obowiązywał do 2002 r.
• od 2002 r. zaczęła obowiązywać Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz.U. 2001 nr 126 poz. 1384 z późn. zm.), która podtrzymała obowiązek nadzoru nad chorobami przenoszonymi drogą płciową, ustawa to obowiązywała do roku 2009.
• od 2009 r. obowiązuje Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. 2008 nr 234 poz. 1570 z późn. zm.), która zapewnia prowadzenie nadzoru i obowiązek leczenia osób z rozpoznanym zakażeniem rzeżączką (Ryc. 8).
W początkowych latach rejestr oparty był na zgłoszeniach zagregowanych tj. nie zgłaszano pojedynczych przypadków zachorowania, a jedynie ogólną liczbę osób zakażonych/leczonych z powodu rzeżączki. Rejestr oraz nadzór oparty był na zgłoszeniach MZ-14 tj. rocznych sprawozdaniach o osobach leczonych w poradni skórno-wenerologicznej (Ryc. 9), które były zlokalizowane na ternie całej Polski, natomiast nadzór centralny prowadzony był przez Instytut Wenerologii w Warszawie (Dane dostępne z Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia). Natomiast do rejestru chorób zakaźnych, zakażeń i zatruć prowadzonego przez Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny, rzeżączka została włączona dopiero w roku 2013, jednak nadal dane były zagregowane tj. bez jednostkowych informacji o przypadkach zakażenia rzeżączką.
Ryc. 7 Dekret z 1946 r. o zwalczaniu rzeżączki jako choroby wenerycznej nakładał obowiązek na lekarza prowadzenia rejestru zachorowań oraz zakazywał osobom chorym podejmowania pewnych aktywności, które mogłyby sprzyjać transmisji zakażenia (m.in. wstępowania w związki małżeńskie czy obcowania płciowego). Źródło: Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej
Ryc. 8 Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Źródło: Dziennik Ustaw z 2008 r. Nr 234, poz. 1570
Ryc. 9 Formularz MZ-14 – Roczne sprawozdanie o leczonych w poradni skórno-wenerologicznej. Źródło: Ministerstwo Zdrowia, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia.
W roku 2009 w Polsce na potrzeby nadzoru epidemiologicznego wprowadzono definicje klasyfikacji przypadków zakażenia rzeżączką, tożsamą dla całej sieci europejskiego nadzoru, nieznacznie rozszerzoną na potrzeby polskiego nadzoru (tzn. w definicji przyjętej w Polsce, przejściowo dopuszczono stosowanie kategorii „przypadek możliwy”) w tym czasie definicja ulegała zmianie, natomiast obecnie przyjęła brzmienie przedstawione powyżej w artykule (10).
Dane indywidualne o zachorowaniach:
Od 2017 r. prowadzony jest jednostkowy nadzór nad zakażeniami wywołanymi przez rzeżączkę zgłaszanymi przez lekarzy i laboratoria do nadzoru epidemiologicznego – do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej właściwej ze względu na adres miejsca zamieszkania chorego, a następnie rejestr prowadzony jest na poziomie centralnym przez Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego - Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie (zgłoszenie dokonywane na podstawie MZ-56 - Sprawozdań o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach, zgłoszonych w okresie sprawozdawczym (meldunki dwutygodniowe, kwartalne, roczne). Obecnie obowiązkowo zgłaszane są zachorowania na rzeżączkę (lub podejrzenia) rozpoznane przez lekarza (kod jednostki chorobowej ICD-10: A54) na formularzu zgłoszenia choroby przenoszonej drogą płciową - ZLK 3 (Ryc. 10) zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2013 r. (11) oraz dodatnie wyniki badań w kierunku Neisseria gonorrhoeae zgłoszone przez laboratorium na formularzu ZLB-1 (Ryc. 11) zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 marca 2014 r. (12).
Ryc. 10 Formularz zgłoszenia podejrzenia lub rozpoznania zachorowania na chorobę przenoszoną drogą płciową (ZLK-3). Źródło: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie zgłoszeń podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej (Dz. U. z 2013 r., poz. 848)
Ryc. 11 Formularz zgłoszenia dodatniego wyniku badania w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych (ZLB-1). Źródło: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 marca 2014 r. w sprawie biologicznych czynników chorobotwórczych podlegających zgłoszeniu, wzorów formularzy zgłoszeń dodatnich wyników badań w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych oraz okoliczności dokonywania zgłoszeń (Dz. U. z 2014 r., poz. 459).
Zakażenia rzeżączką u dzieci i noworodków
Do zakażenia u noworodków dochodzi w wyniku transmisji wertykalnej (z matki na dziecko) od chorej, nieleczonej matki. Do zakażenia dochodzi tylko w trakcie porodu naturalnego przy kontakcie z wydzielinami z dróg rodnych zakażonej kobiety. Zakażenie noworodków prowadzi do gonokokowego zapalenia spojówek, które może być przyczyną trwałego uszkodzenia wzroku (Ryc. 12). W celu zapobiegania zakażeniom stosuję się tzw. zabieg Credégo u noworodków (tj. zakroplenie oczu bezpośrednio po urodzeniu 1% roztworem azotanu srebra). Jednak jak dotychczas w Polsce zakażenia rzeżączką wśród małych dzieci są zjawiskiem bardzo rzadkim, a rzeżączkowe zapalenie spojówek u noworodków występuje tylko wyjątkowo, w przypadkach zaniedbania wykonania zabiegu Credégo.
W załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. (13) wprowadzono standardy postępowania oraz procedury medyczne przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem, w ramach których prawdopodobne zakażenie bakterią dwoinki rzeżączki powinno zostać rozpoznane i podlegać leczeniu jeszcze w trakcie trwania ciąży.
U małych dzieci, zwłaszcza dziewczynek, ponieważ nabłonek zewnętrznych narządów płciowych (sromu) jest wrażliwy na różne zakażenia, do zakażenia rzeżączką może dojść również poprzez pośrednie przeniesienie bakterii (wspólne łóżko, ręcznik). Zdarza się to jednak bardzo rzadko z uwagi na dużą wrażliwość bakterii na czynniki zewnętrzne, w których bakterie dwoinki rzeżączki bardzo szybko giną. Dlatego w przypadku rozpoznania rzeżączkowego zapalenia sromu lub pochwy u dziecka należy rozważyć możliwość wykorzystywania seksualnego.
Ryc. 12 Gonokokowe zapalenie spojówek wywołane przez bakterie Neisseria gonorrhoeae. Źródło: CDC, rok 1971
Literatura
- Werner RN, Gaskins M, Nast A, Dressler C. Incidence of sexually transmitted infections in men who have sex with men and who are at substantial risk of HIV infection - A meta-analysis of data from trials and observational studies of HIV pre-exposure prophylaxis. PLoS One. 2018 Dec 3;13(12):e0208107. doi: 10.1371/journal.pone.0208107. eCollection 2018
- Goodyear-Smith F. What is the evidence for non-sexual transmission of gonorrhoea in children after the neonatal period? A systematic review. „J Forensic Leg Med”. 14 (8), s. 489-502, 2007. DOI: doi:10.1016/j.jflm.2007.04.001
- IUSTI - Europejskie zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne w rzeżączce u dorosłych, 2012. Przegl Dermatolog 2014, 101, 168-178
- 2012 European guideline on the diagnosis and treatment of gonorrhoea in adults (Europejskie zalecenia diagnostyczne I terapeutyczne w rzeżączce u dorosłych, 2012. Przegl. Dermatol 2014, 101, 168-178
- Diagnostyka i leczenie rzeżączki: komentarz grupy ekspertów Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przeg. Dermatol 2014, 101,179-180
- Zasady opieki nad osobami zakażonymi HIV. Zalecenie PTN AIDS 2019
- Report on global sexually transmitted infection surveillance, 2018. Geneva: World Health Organization; 2018
- European Centre for Disease Prevention and Control. Gonorrhoea. In: ECDC. Annual epidemiological report for 2017. Stockholm: ECDC; 2019
- Dane statystyczne na podstawie biuletynów wydawanych przez NIZP-PZH: „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce z lat 1985-2017 (dane z lat 1999-2017 publikowane na stornach NIZP-PZH i dane z lat poprzednich zdigitalizowane niepublikowane)
- Decyzja Wykonawcza Komisji z dnia 8 sierpnia 2012 r. zmieniająca decyzję 2002/253/WE ustanawiającą definicje przypadku w celu zgłaszania chorób zakaźnych do sieci wspólnotowej na podstawie decyzji nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (notyfikowana jako dokument nr C(2012) 5538) 2012/506/UE
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie zgłoszeń podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej (Dz. U. z 2013 r., poz. 848)
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 marca 2014 r. w sprawie biologicznych czynników chorobotwórczych podlegających zgłoszeniu, wzorów formularzy zgłoszeń dodatnich wyników badań w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych oraz okoliczności dokonywania zgłoszeń (Dz. U. z 2014 r., poz. 459).
- Załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 23 września 2010 r. Standardy postępowania oraz procedury medyczne przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem
Dane o zachorowaniach na rzeżączkę
Kliknij, aby otworzyć zbiór danych dotyczący zachorowań na rzeżączkę w Polsce
Kontakt
