Mimo powszechnego występowania pałeczek Listeria monocytogenes, u zdrowych ludzi rzadko rozwija się ciężka postać listeriozy. Za grupy ryzyka uważa się kobiety w ciąży oraz osoby przyjmujące leki immunosupresyjne i z obniżoną odpornością z powodu przewlekłych chorób. Istnieje wysoka wrażliwość płodu w przypadku zakażenia kobiety ciężarnej.

Zakażenie pałeczkami Listeria monocytogenes u osób dorosłych (poza kobietami w ciąży) przebiega najczęściej w postaci posocznicy lub zakażenia OUN. Schorzenie to może mieć przebieg podostry lub ostry. Zakażenie podostre objawia się podwyższoną temperaturą ciała, bólami głowy i sztywnością karku, które występują już kilka dni po zakażeniu. Cięższa postać choroby przebiega jako zapalenie tyłomózgowia, objawiając się bólem głowy, nudnościami i wymiotami, a także podwyższoną temperaturą ciała. Rzadziej obserwuje się inne postacie listeriozy takie jak: zakażenie wątroby (występuje głównie u osób z cukrzycą, marskością wątroby, chorobą alkoholową), zapalenie wsierdzia, listeriozowe zapalenie spojówek lub zapalenia stawów. Ponadto występuje również listerioza jelitowa, która nie podlega obowiązkowi zgłaszania, natomiast może stanowić problem epidemiologiczny i kliniczny. Objawy listeriozy jelitowej to: podwyższona temperatura, ból głowy i ból brzucha.

Dostępne dane wskazują, że listerioza u kobiet w ciąży występuje znacznie częściej niż w pozostałej populacji. U kobiet w ciąży najczęściej rozwija się bakteriemia, która zwykle po porodzie ustępuje samoistnie. Listerioza kobiet ciężarnych przebiega z reguły z nieswoistymi, grypopodobnymi objawami: wysoką gorączką, bólem głowy, dreszczami, bólem gardła, biegunką, zapaleniem miedniczek nerkowych.  W 90% przypadków jest to zakażenie bezobjawowe, które jednak może prowadzić do śmierci lub ciężkiego uszkodzenia płodu. W wyniku zakażenia ciężarnej może dojść do tzw. wczesnego lub późnego zakażenia płodu. Konsekwencją wczesnego zakażenia jest najczęściej poronienie, martwe urodzenie lub przedwczesny poród. Późne zakażenie może skutkować wrodzoną listeriozą noworodków. W zależności od momentu wystąpienia objawów listeriozę noworodków dzieli się na formę wczesną i późną. Postać wczesna manifestuje się głównie posocznicą, zaburzeniami w oddychaniu, a także niekiedy sinicą lub mikroropniami. W przypadku postaci późnej pierwsze objawy (wysoka gorączka, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy bakteriemia) pojawiają się od 5 do 20 dni po porodzie. 

listerioza2.png

  
Podstawową drogą szerzenia się listeriozy jest spożycie zanieczyszczonej bakteriami żywności. Pałeczki Listeria monocytogenes są drobnoustrojami szeroko rozpowszechnionymi w środowisku. Głównym rezerwuarem zarazka jest gleba oraz woda. Innym rezerwuarem jest przewód pokarmowy zwierząt domowych oraz wolno żyjących.

Źródłem zakażenia dla człowieka najczęściej są chore lub zakażone zwierzęta gospodarskie lub wolno żyjące. Zwierzęta zwykle przechodzą infekcje bezobjawowo. Jedną z dróg zakażenia jest bezpośredni kontakt z wydalinami lub wydzielinami chorych zwierząt (np. lekarze weterynarii, rolnicy). Bakteria Listeria monocytogenes izolowana jest od bydła, owiec, kóz i drobiu.

Jedną z dróg zakażenia może być kontakt
z wydalinami lub wydzielinami chorych zwierząt.

W licznych zachorowaniach epidemicznych ustalono powiązania zachorowań ze spożytą żywnością. Chłodzenie żywności na etapie przygotowania, transportu, przechowywania nie eliminuje obecności bakterii, jeśli żywność nie podlega obróbce termicznej może być przyczyną zachorowań u ludzi. Takie produkty spożywcze jak: wieprzowina, niepasteryzowane mleko i sery z niepasteryzowanego mleka, drób oraz produkty gotowe do spożycia (RTE – Ready to Eat) mogą stanowić źródło pałeczek Listeria monocytogenes.

listerioza5.png

Listerioza najczęściej rozwija się po spożyciu niepasteryzowanych produktów mlecznych (m.in. mleko, sery pleśniowe, typu feta). Źródło: Pixnio/Devanath/Domena Publiczna Wikipedia/ Domena Publiczna

W przypadku listeriozy wrodzonej zakażenie płodu następuje poprzez łożysko, a noworodka w momencie porodu. Brak jest udokumentowanych doniesień o rozprzestrzenianiu się zarazka wraz z mlekiem matki.

listerioza4.png

Kobieta w ciąży. Źródło: www.psychologytoday.com/ Public Domain

Okres wylęgania wynosi od 3 do 70 dni, w związku z powyższym w większości przypadków ciężko jest ustalić nośnik oraz źródło zakażenia.

Zapobieganie zakażeniu pałeczkami Listeria monocytogenes polega na zabezpieczeniu żywności, w szczególności tej przeznaczonej do bezpośredniego spożycia przed namnażaniem się drobnoustrojów.

Listerioza najczęściej jest diagnozowana na podstawie izolacji zarazka z płynu mózgowo-rdzeniowego, krwi lub ropy. W przypadku noworodków dodatkowo pobiera się wymazy z powłok ciała.  W przypadku listeriozy jelitowej materiałem do badania jest kał pobrany od osób z biegunką. Wyizolowane pałeczki Listeria monocytogenes powinny podlegać dalszemu typowaniu, w szczególności w sytuacji gdy pochodzą one z ogniska epidemicznego.

Leczenie polega na podawaniu antybiotyków lub chemioterapeutyków.

Świat:

Zakażenia są rejestrowane na całym świecie jako zachorowania sporadyczne lub w postaci ognisk epidemicznych. Ok 65 % przypadków listeriozy dotyczy osób dorosłych, prawie 75% przypadków to osoby o obniżonej odporności.

Europa:

Listerioza jest chorobą, która pojawia się zdecydowanie rzadziej w porównaniu do innych zakażeń szerzących się przez żywność lub wodę. Wg ECDC zapadalność na listeriozę w Europie w 2010 r. wynosiła 0,33 na 100 tys. Krajami o największej zachorowalności są Finlandia i Dania. 

Polska:

Listerioza objęta jest indywidualnym nadzorem epidemiologicznym. Notuje się wzrost zachorowań, od kilku-kilkunastu w latach 1999-2000, w 2010 roku ponad 55, do ponad 100 przypadków w 2017 roku.