Borelioza z Lyme - informacje ogólne

Borelioza z Lyme - wieloukładowa choroba zakaźna, wywoływana przez krętki Borrelia burgdorferi sensu lato, przenoszona przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Zależnie od regionu jest to: Ixodes ricinuis (Europa), Ixodes scapularis (Ameryka Płn.) oraz Ixodes persulcatus (Azja). Borelioza może przyjmować różne postacie, takie jak: skórna, stawowa, neurologiczna, zaburzenia układu krążenia czy objawów neuropsychicznych.

Objawy

Wyróżniamy 2 fazy w przebiegu zakażenia. W pierwszej fazie objawem jest rumień wędrujący (erythema migrans) czyli powstająca, w miejscu ukłucia przez kleszcza, charakterystyczna zmiana skórna. Rumień pojawia się w przeciągu 7-10 dni od ukłucia, a następnie w najbliższym czasie powiększa się, tworząc czerwoną/sinoczerwoną plamę. Wielkość zmiany przeważnie przekracza 5 cm przy czym może zająć znaczną powierzchnię ciała. Dodatkowe objawy jakie towarzyszą podczas pierwszej fazy to np. gorączka, bóle mięśni, osłabienie czy sztywność karku. Rumień może ustąpić samoczynnie po kilku tygodniach, ale zakażenia rozprzestrzenia się na inne narządy i układy.

W drugiej fazie mogą występować różne objawy, w zależnie od postaci boreliozy. Mogą być to takie objawy jak: zaburzenie rytmu serca (borelioza układu krążenia), zapalenia stawów (postać stawowa), limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie nerwów czaszkowych z porażeniem nerwu twarzowego (neuroborelioza).

Zależnie od postaci boreliozy można wymienić wiele więcej objawów jak np. w postaci stawowej: nawracające zapalenia stawów wraz z obrzękiem, po których następuje przewlekłe zapalenie błony maziowej stawu lub stawów. Najczęściej dotyczy to kolan, rzadziej obejmuje stawy łokciowe, biodrowe czy skokowe. Natomiast w boreliozie układu krążenia objawia się znacznymi zaburzeniami przewodnictwa.

Okres wylęgania

Od 7 do 10 dni.

Transmisja

Przenoszony jest poprzez wektor (kleszcze) od zwierząt zakażonych krętkami Borrelia. W czasie żerowania krętki gwałtownie się namnażają w jelicie kleszcza oraz przedostają się do ślinianek, a stamtąd wraz ze śliną, poprzez miejsce ukłucia, do organizmu człowieka.

Zapobieganie

Zaleca się uniknie kontaktu z kleszczami poprzez stosowane środki ochrony osobistej.

Leczenie

Leczenie wczesnej fazy polega na zastosowaniu antybiotyków doustnych (np. doksycylina, amoksycylina czy aksetyl cefuroksymu). Skuteczne leczenie trwa 10 – 21 dni. Przy leczeniu postaci stawowej leczenie może trwać do 30 dni.

Występowanie

Świat:

Występowanie jest zależne od zasięgu występowania kleszczy z rodzaju Ixodes oraz obejmuje Europę, Amerykę Płn. oraz Azję.

Europa:

Wg. oceny WHO cały teren Europy spełnia kryteria terenu endemicznego.

Polska:

Cała Polska jest obszarem endemicznym boreliozy. Najczęściej zgłaszana jest w terenów wschodniej oraz północno-wschodniej części Polski. Występowanie boreliozy także zależne jest w dużej mierze od pory roku (aktywność kleszczy jest największa w granicach kwiecień-listopad). W roku 2017 odnotowano ponad 20 tysięcy nowych zachorowań w roku, natomiast zapadalność na boreliozę z Lyme wyniosła 56/100000 osób. (Tabl. 1).

borelioza1.png

Źródło: Czarkowski M.P., Cielebąk E., Staszewska-Jakubik E., Barbara Kondej B., Choroby zakaźne i zatrucia w polsce w 2017 roku, Warszawa 2018

Tabl. 1. Borelioza z Lybe - liczba zachorowań (w kwartałach i ogółem), zapadalność oraz liczba i procent hospitalizowanych wg województw. Źródło: Czarkowski M.P., Cielebąk E., Staszewska-Jakubik E., Barbara Kondej B., Choroby zakaźne i zatrucia w polsce w 2017 roku, Warszawa 2018

Borelioza z Lyme - Neuroborelioza* - definicja przypadku

(Borrelia burgodorferi sensu lato)

Kryteria kliniczne
Każda osoba, u której występują objawy lub choroby neurologiczne niezwiązane z innymi oczywistymi przyczynami, najczęściej takie jak:**

limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
zapalenie mózgu i rdzenia,
zapalenie nerwów czaszkowych,
ostre bóle korzonkowe,
zapalenie wielonerwowe i wielokorzeniowe,
zapalenie splotów nerwowych,
niedowłady.

Kryteria laboratoryjne
Kryteria laboratoryjne przypadku potwierdzonego
Pleocytoza w płynie mózgowo-rdzeniowym ORAZ co najmniej jedno z następujących trzech kryteriów:

potwierdzenie wewnątrzoponowej syntezy przeciwciał przeciw krętkowi Borrelia burgdorferi***,
izolacja Borrelia burgdorferi sensu lato,
wykrycie kwasów nukleinowych w płynie mózgowo-rdzeniowym.

LUB

wykrycie przeciwciał IgG przeciw krętkowi Borrelia burgdorferi w próbkach krwi - wyłącznie w przypadku dzieci w wieku poniżej 18 lat z porażeniam nerwu twarzowego lub zapaleniem innego nerwu czaszkowego oraz niedawnym (<2 miesięcy) rumieniem wędrującym w wywiadzie.

Kryteria laboratoryjne przypakdu prawdopodobnego
Pleocytoza w płynie mózgowo-rdzeniowym ORAZ stwierdzenie przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym.
LUB
Stwierdzenie syntezy swoistych przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym***.

Kryteria epidemiologiczne
Nie dotyczy

Klasyfikacja przypadku
A. Przypadek możliwy
Nie dotyczy
B. Przypadek prawdopodobny
Każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i laboratoryjne przypadku prawdopodobnego.
C. Przypadek potwierdzony
Każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i laboratoryjne przypadku potwierdzonego.

Definicja wprowadzona w 2019 r. w związku z decyzją Komisji Wykonawczej Unii Europejskiej z 2018 r. (2018/945/EU). (przyp. red. pol.)*
Objawy neurologiczne zgodne z wytycznymi Europejskiej Federacji Stowarzyszeń Neurologicznych (EFNS) dotyczącymi diagnostyki neuroboreliozy w Europie (European Journal of Neurology 17, 8-16: 1468-1331.2009).
*****Najczęściej stosowany indeks przeciwciał płyn/surowica ≥1,5 (przyp. red. pol.)

Borelioza z Lyme - Inne postaci* - definicja przypadku

(Borrelia burgdorferi sensu lato)

Kryteria kliniczne
Każda osoba, u której występuje co najmniej jedna z następujących postaci klinicznych:

Rumień wędrujący

Stwierdzony przez lekarza, nie wcześniej niż 2 lata przed datą zgłoszenia przypadku do nadzoru.

Borelioza układu kostno-stawowego

Nawracające epizody zapalenia dużych stawów z obrzękiem, rzdko przechodzące w przewlekłe zapalenie stawów.

Borelioza układu krążenia

Blok przesionkowo-komorowy od I do III stopnia, zaburzenia rytmu serca, zapalenie mięśnia serca, zapalenie osierdzia.

Objawy oczne

Zapalenie spojówek zapalenie błony naczyniowej, wewnątrzgałkowe zapalenie nerwu wzrokowego, zapalenie twardówki, zapalenie rogówki.

Lymphocytoma
Zanikowe zapalenie skóry

Kryteria laboratoryjne
RUMIEŃ WĘDRUJĄCY
Nie dotyczy.

BORELIOZA UKŁADU KOSTNO-STAWOWEGO LUB ZANIKOWE ZAPALENIE SKÓRY
Kryteria laboratoryjne przypadku potwierdzonego
Co najmniej jedno z następujących trzech kryteriów:

wysokie miano swoistych przeciwciał IgG - wykrycie przeciwciał metodami mmunoenzymatycznymi wymaga potwierdzenia metodą Western-blot,
izolacja krętków Borrelia burgdorferi s.l. z materiału klinicznego,
wykrycie kwasu nukleinowego krętków Borrelia burgdorferi w materiale klinicznym.

Kryteria laboratoryjne przypadku prawdopodobnego
Wysokie miano swoistych przeciwciał IgG - wykrycie przeciwciał metodami immunoenzymatycznymi bez potwierdzenia metodą Western-blot.

BORELIOZA UKŁADU KRĄŻENIA, LYMPHOCYTOMA LUB OBJAWY OCZNE
Kryteria laboratoryjne przypadku potwierdzonego
Co najmniej jedno z następujących trzech kryteriów:

znamienny wzrost swoistych przeciwciał IgM lub IgG - wykrycie przeciwciał metodami immunoenzymatycznymi wymaga potwierdzenia metodą Western-blot,
izolacja krętków Borrelia burgdorferi s. l. z materiału klinicznego,
wykrycie kwasu nukleinowego krętków Borrelia burgdorferi w materiale klinicznym,

Kryteria laboratoryjne przypadku prawdopodobnego
Znamienny wzrost swoistych przeciwciał IgM lub IgG - wykrycie przeciwciał metodami immunoenzymatycznymi bez potwierdzenia metodą Western-blot.

Kryteria epidemiologiczne
Nie dotyczy.

Klasyfikacja przypadku
A. Przypadek możliwy
Nie dotyczy.

B. Przypadek prawdopodobny
Każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i laboratoryjne przypadku prawdopodobnego ORAZ wykluczenie innyc przyczyn.

C. Przypadek potwierdzony
Każda osoba, uktórej lekarz stwierdził rumien wędrujący.
LUB
Każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i laboratoryjne przypadku potwierdzonego.